Schooltuin Vreewijk, al 65 jaar jong

Dit jaar bestaat de educatieve tuin De Enk 65 jaar. Tijd om even stil te staan bij het ontstaan van schooltuinen en De Enk in het bijzonder. Op mijn zoektocht naar de geschiedenis en ontstaan van de Educatieve tuin De Enk ben ik enkele opmerkelijke zaken tegengekomen. 

Hardloopwedstrijd 1929

Feestterrein

Allereerst viel het me op dat het terrein waar de Enktuin op is aangelegd, vóór de aanleg van de schooltuinen in gebruik was als feestterrein.

Krant uit 1930

Het begon zo'n 100 jaar geleden, toen in een afgelegen stuk polder ten zuiden van Rotterdam, plannen waren ontwikkeld om hier een heel nieuw stadsdeel aan te leggen; onze wijk Tuindorp Vreewijk. Eerst werd de Lede en Langegeer aangelegd en daaraan gelegen werden de huizen gebouwd. Straat-voor-straat, buurt-voor-buurt. Bebouwing aan de Enk vond pas in de dertiger jaren plaats.

De Smeetslandsedijk, ten zuiden van de wijk, daarentegen is heel oud; al in de 15e eeuw was er sprake van bebouwing langs de dijk. De dijk fungeerde als route van Charlois naar IJsselmonde.

Het terrein waar de Enktuin nu is gevestigd, werd voor de Tweede Wereldoorlog gebruikt als feestterrein. Zo werden er wedstrijden gehouden. En in juni 1930 was er een heuse kermis ingericht. Zelfs in (of net na) de oorlog werden er concerten gegeven.



Optreden rond 1940

Ontstaan schooltuinen

Pas in de jaren vijftig kreeg het terrein de bestemming als schooltuinencomplex.

Het tweede wat me opviel was dat het begrip van Schooltuin in het begin van de 20e eeuw onbekend was. De eerste tuintjes voor kinderen waren niet bedoeld als educatief vrijetijdsbesteding, maar om het karige gezinsmenu wat aan te vullen. Voor kinderen van arme textielarbeiders en glasblazers ontstonden de eerste kinderwerktuinen in de buurt van Hengelo en Leerdam, rond de Eerste Wereldoorlog. In de crisisjaren was immers elke aardappel er één.

 

Eerste schooltuintjes in Rotterdam

Pas op 19 december 1919 werd de 'Rotterdamsche Vereeniging voor Schoolwerktuinen' opgericht. Deze vereniging richtte de eerste schooltuintjes in aan de Kralingher Hout- Kralingse bos en in de Blijdorpschen Polder. De tuintjes waren voor alle leerlingen uit de hoogste klassen van de openbare en bijzondere scholen in het westen en in Kralingen. Het aantal aanvragen overtrof het aantal tuintjes.

 

Schooltuinencomplex langs de Kromme Zandweg

Het belang en nut werd in het Rotterdamsch Nieuwsblad van 20 juli 1939 eens goed onderstreept: ‘De Rotterdamsche jeugd heeft den naam baldadig te zijn, al of niet terecht. Nu vragen in het Zuiden 1800 á 1900 kinderen een schooltuintje, waar zij werken kunnen en waar zij ontzag krijgen voor dingen, die nogal eens onder baldadigheid lijden.'

En ook op Zuid werden schooltuinen aangelegd. Op 29 april 1929 was de opening van dit terrein aan de kromme Zandweg, dat destijds nog helemaal doorliep tot aan de Dordtsestraatweg. Het terrein lag ter hoogte van parkeerterrein van het huidige Ahoy. Er was f 230,- subsidie beschikbaar van de gemeente voor de aanleg van het terrein en f 2850,- per jaar voor exploitatie.

Ieder tuintje was 20 m2 groot, in vieren gedeeld met drie bedjes bestemd voor de teelt van verschillende groenten, zoals sterrekers, radijs, sla, krootjes, peentjes en prinsessenboontjes. Het vierde bedje was bestemd voor bloemen als dahlia’s, afrikaantjes en goudsbloemen.

 

Hoog bezoek 1930

In september 1930 kwam zelfs hoog bezoek: Burgemeester P. Droogleever Fortuyn en enkele gemeenteraadsleden bezochten de schooltuintjes om de resultaten te zien van de 'noeste' arbeid van de kinderen in hun tuintje.

 

Schooltuinieren De Enk

Het schooltuinencomplex aan de Kromme Zandweg moest verdwijnen voor de aanleg van de Vaanweg en het Zuiderpark. In 1950 werd het terrein aan de Enk ingericht voor schooltuintjes. Een van de eerste beheerder was de heer Van Gent, die ook de lessen verzorgde. Tuinieren vond plaats na schooltijd twee maal per week.

Menig Vreewijker heeft hier een schooltuintje gehad en de meesten hebben goede herinneringen aan de eerste opdracht: sterrekers zaaien in de vorm van de eerste letter van de voornaam. Binnen twee weken groeit dat en dat is voor een kind een vreugd om dat te ontdekken.

Het tuintje was verdeeld in vier bedjes; drie bedjes voor groente en een bedje voor bloemen. Vooral de strobloemen vond ik persoonlijk het mooist, omdat deze bloemen wekenlang mooi bleven. De heer Van Gent sprak altijd van het Enkbedje, het middenbedje, Smeetslandsedijkbedje en bloemenbedje, zodat we wisten waar we moesten werken.

In de vakantietijd mocht je op eigen gelegenheid je tuintje bezoeken en onderhouden.

 

Schoolwerktuin aan de Enk rond 1970

In de jaren tachtig veranderde de opzet: nu kwamen de klassen tijdens schooltijd naar de tuin en werden er ook biologielessen erin verwerkt. In de winter krijgen de klassen op school voorbereidende lessen over wat hun te wachten staat bij het werken in de schooltuin. Later zijn de biologielessen nog verder geïntegreerd met de tuinlessen met het maken van opdrachten en onderzoek. Hiervoor zijn overdekte plekken op de tuin aangelegd, zodat er ook gewerkt kan worden als het weer wat tegen zit.

 

Wat ook opmerkelijk is, dat de kleuterklassen van De Mare ook een eigen tuintje hebben. Het is altijd leuk om te zien hoe die kleintjes met vol enthousiasme in de weer zijn met de schoffeltjes. Voorbereidend op hun tuintje, lopen ze met de juf en moeders het Kabouterpad.

Kleuterklas De mare (1992)

Groot succes: lente- en pompoenfeesten

Wat De Enk zo uniek maakt, zijn de feesten die in het voor- en najaar georganiseerd worden voor de jeugd en andere belangstellenden. In het voorjaar is er de Lentefeest, dat vaak in het teken staat van Pasen. Bezoekers mogen onder andere eiersalade en kruidenboter maken, broodjes bakken en sterrekers zaaien.

Het pompoenfeest in het najaar is ontstaan uit het oogstfeest, dat jaarlijks werd gehouden om aan ouders en familie te laten zien wat de kinderen dat jaar op hun tuin hadden laten groeien. Tegenwoordig is het een groot feest met als hoogtepunt de verkoop van diverse pompoenen voor een leuk prijsje.

Ten slotte is het opmerkelijk dat de Enktuin meer is dan alleen maar schooltuintjes; er zijn seniorentuinen, waar oudere buurtbewoners hun eigen groenten mogen kweken. De kruidentuin is voor iedereen toegankelijk om er kruiden te plukken. En niet onbelangrijk: de natuur rondom de tuin mag z'n gang gaan; oud hout wordt opgestapeld om diverse dieren en insecten de kans te geven er een leefplekje te vinden. Paddenstoelen groeien op het hout en wilde planten mogen er volop gedijen.

De educatieve tuin De Enk is dan wel 65 jaar oud, maar nog steeds springlevend!